Azerbaycan ve Orta Asya ülkeleri, İbrahim Anlaşmaları'na katılabilir

Konuya hakim beş farklı kaynağın aktardığına göre, Başkan Donald Trump'ın ekibi, İsrail ile mevcut ilişkilerini daha da ileriye taşımak amacıyla, Azerbaycan ve bazı Orta Asyalı müttefiklerinin İbrahim Anlaşmaları'na katılım ihtimalini Azerbaycan ile yoğun bir şekilde müzakere ediyor.

ABD'nin girişimleriyle, nüfusunun çoğunluğu Müslüman olan dört ülke, Trump'ın birinci görev döneminde 2020 ve 2021 yıllarında hayata geçirilen İbrahim Anlaşmaları neticesinde İsrail ile aralarındaki diplomatik bağları normalleştirme kararı almıştı.

Gizli kalmak kaydıyla konuşan kaynaklara göre, anlaşmaların bu ülkelere doğru genişlemesi daha çok sembolik bir nitelik taşıyacak ve mevcut bağların ticaret ile askeri alanda pekiştirilmesine hizmet edecektir. Zira kaynaklar, Azerbaycan ve tüm Orta Asya ülkelerinin halihazırda İsrail ile köklü ilişkilere sahip olduğunun altını çizdi.

Bu tür bir genişleme adımı, Trump'ın, Gazze'deki savaş ortamında, yönetiminin bölgesel dev Suudi Arabistan'ı İsrail ile barışmaya razı etme gibi büyük hedefinin yanında daha mütevazı anlaşmalara da yeşil ışık yaktığını gösteriyor.

Suudi yönetimi, Filistin devletinin tanınmasına yönelik adımlar atılmadıkça İsrail'i tanımayacağını ısrarla vurgulamaktadır. Gazze'deki can kayıplarındaki artış, yardımların kesilmesi ve İsrail'in askeri operasyonlarının yol açtığı insani kriz, Arap kamuoyunda büyük bir infiale sebep olarak İbrahim Anlaşmaları'na yeni Müslüman ülkelerin eklenmesini zorlaştırmaktadır.

Yerel sağlık otoritelerine göre büyük bir kısmı kadın ve çocuklardan oluşan 60.000'i aşkın kişinin yaşamını yitirdiği Gazze'deki savaş, dünya çapında bir tepki doğurdu. Nitekim Kanada, Fransa ve Birleşik Krallık gibi ülkeler yakın zamanda bağımsız bir Filistin devletini tanıyacaklarını duyurdu.

Üç farklı kaynağın belirttiğine göre, süreçteki en önemli engellerden biri Azerbaycan'ın komşusu Ermenistan ile yaşadığı anlaşmazlıktır. Çünkü Trump yönetimi, bu iki Kafkas devletinin bir barış paktı imzalamasını, İbrahim Anlaşmaları'na katılım için bir zaruret olarak kabul etmektedir.

Kaynaklar, Trump ekibinin kamuoyunda potansiyel katılımcı olarak birkaç ülkeden söz etmesine rağmen, Azerbaycan ile yürütülen müzakerelerin en somut ve ileri düzeydeki girişimler olduğunu ifade etti. Hatta kaynaklardan ikisi, nihai bir mutabakata birkaç ay, hatta birkaç hafta zarfında varılabileceğini iddia etti.

Trump’ın barış görüşmelerinden sorumlu özel temsilcisi Steve Witkoff, bu yılın Mart ayında Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile bir araya gelmek için başkent Bakü’yü ziyaret etti. Witkoff’un önemli yardımcılarından Aryeh Lightstone’un ise bahar aylarında, temel gündem maddelerinden biri İbrahim Anlaşmaları olacak şekilde Aliyev ile görüştüğü üç kaynak tarafından doğrulandı.

Aynı kaynaklar, bu müzakereler çerçevesinde Azerbaycanlı yetkililerin, anlaşmaların daha geniş bir coğrafyaya yayılmasına yönelik nabız yoklamak amacıyla başta Kazakistan olmak üzere Orta Asya cumhuriyetlerindeki mevkidaşlarıyla irtibat kurduğunu söyledi. Kazakistan, Özbekistan, Türkmenistan, Tacikistan ve Kırgızistan'dan oluşan Orta Asya'da başka hangi ülkelerle görüşüldüğü ise belirsizliğini koruyor.

Konuyla ilgili görüşü sorulan ABD Dışişleri Bakanlığı, ülke ismi vermekten kaçınmakla birlikte, anlaşmaların kapsamını genişletmenin Trump'ın öncelikli hedeflerinden olduğunu teyit etti. Bir Amerikalı yetkili, "Daha fazla ülkeyi bu sürece dahil etmek için çabalıyoruz" şeklinde konuştu.

Azerbaycan hükümeti konuyla ilgili bir açıklama yapmadı.

Beyaz Saray, İsrail Dışişleri Bakanlığı ve Kazakistan'ın Washington'daki büyükelçiliği ise yorum talepleri karşısında sessiz kaldı.

Varılacak olası yeni mutabakatlar, İsrail'in daha önce imzaladığı İbrahim Anlaşmaları'nın içeriğini etkilemeyecektir.

ANLAŞMADAKİ ZORLUKLAR

İsrail'in Birleşik Arap Emirlikleri, Bahreyn, Fas ve Sudan ile imzaladığı ilk İbrahim Anlaşmaları'nın temel amacı, diplomatik bağların yeniden tesis edilmesiydi.

Mevcut ikinci genişleme dalgası ise ABD ve İsrail’in yumuşak gücünü artırmak üzere kurgulanmış daha kapsamlı bir yapı halini alıyor izlenimi veriyor.

Kuzeyinde Rusya, güneyinde ise İran'ın yer aldığı Azerbaycan, Orta Asya ile Batı arasındaki ticaret yollarında stratejik bir kavşak konumundadır. Kafkaslar ve Orta Asya'nın petrol ve doğal gaz gibi zengin yeraltı kaynaklarına sahip olması, çeşitli küresel güçleri bölgedeki etki alanlarını genişletmek için bir mücadeleye sevk etmektedir.

Anlaşmaların, halihazırda İsrail ile diplomatik bağı bulunan ülkelere yayılması, en ufak başarıları bile büyük bir olay gibi sunmasıyla bilinen bir başkana sembolik zaferler kazandırma yöntemi olarak da görülebilir.

İki kaynak, Orta Asya ile ilgili temasların "çok yeni" olduğunu ifade ederken, Azerbaycan ile yürütülen müzakerelerin ise kayda değer bir ilerleme gösterdiğini belirtti.

Yine de, özellikle Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki barış görüşmelerinin yavaş seyrettiği düşünüldüğünde, birtakım güçlükler aşılmayı bekliyor ve bir anlaşmaya varılacağının hiçbir garantisi bulunmuyor.

Her ikisi de 1991 yılında Sovyetler Birliği'nden ayrılarak bağımsızlığını ilan eden bu iki ülke arasında, 1980'lerin sonlarından bu yana, nüfusunun çoğunluğu etnik Ermenilerden oluşan Azerbaycan toprağı Dağlık Karabağ'ın Ermenistan'ın desteğiyle ayrılmasından kaynaklanan bir gerilim hakimdi.

Azerbaycan'ın 2023 yılında Karabağ'da kontrolü yeniden sağlaması üzerine yaklaşık 100.000 etnik Ermeni, Ermenistan'a sığınmak zorunda kaldı. O tarihten bu yana her iki taraf da çatışmayı resmi olarak bitirecek bir anlaşma imzalamaya niyetli olduklarını dile getirdi.

Nüfusunun çoğunluğu Hristiyan olan Ermenistan ile ABD arasında sıkı bağlar bulunuyor ve Trump yönetimi, Erivan hükümetini tedirgin edecek adımlardan kaçınma eğiliminde.

Buna rağmen, Dışişleri Bakanı Marco Rubio ve bizzat Trump gibi Amerikalı yetkililer, iki ülke arasında bir barış anlaşmasının eli kulağında olduğunu savundu.

Trump, Temmuz ayının ilk günlerinde basına verdiği demeçte, "Ermenistan ve Azerbaycan konusunda harikalar yarattık," diyerek ekledi: "Anlaşmaya çok yaklaşıldı"